In de RET’s is geconstateerd dat in zeer veel gevallen een goede verklarende analyse ontbreekt. Te vaak wordt het (toekomst)perspectief van de jeugdigen bij de aanmelding bij een RET niet benoemd. Vaak is de aanmelding niet meer dan een omschrijving van wat er aan hulp (aanbodgericht) nodig is of wat er allemaal al aan hulp heeft plaatsgevonden. De aanmeldingen voor het RET zijn veelal geschreven vanuit een professionalperspectief, inclusief een opsomming van alle diagnoses en problemen van een jeugdige. Geregeld staan er tegenstrijdigheden in het dossier, waaruit blijkt dat verschillende professionals het niet met elkaar eens waren/zijn over bijvoorbeeld de oorzaak van problemen of de ernst van de problemen. In de gesprekken binnen het RET blijkt dat de omschreven hulp in de aanmelding en het perspectief en de ervaring van de jeugdige niet altijd overeenkomt.

Hoe zorgen we ervoor dat jeugdigen en hun ouders zich begrepen en gehoord voelen? En vooral: hoe zorgen we dat hun eigen (toekomst)perspectief centraal staat en niet het perspectief dat de professional (met alle goede bedoelingen) voor de jeugdige voor ogen heeft? Hoe komen we samen (met het gezin) tot een goed plan van aanpak? Om dit te kunnen doen is een goede verklarende analyse van essentieel belang.

Het doel van het Expertisenetwerk jeugd Overijssel is om in Overijssel in gezamenlijkheid te komen tot een werkwijze met betrekking tot een verklarende analyse. Duidelijk moet worden welke elementen een verklarende analyse bevat. Hoe zorgen we er vervolgens voor dat iedereen in Overijssel dit kan en hier gebruik van maakt? Er moet uitgewerkt worden hoe we hier praktisch handen en voeten aan kunnen en willen geven en wat daarvoor nodig is van wie. Binnen dit programma zullen in elk geval gedragswetenschappers, hulpverleners met verschillende achtergronden (zorgaanbieders, gemeenten, onderwijs) en ervaringsdeskundigen participeren.

RET

In het RET zien we dat wanneer we het perspectief van de jeugdige echt leidend laten zijn, het leidt tot andere oplossingen. Het RET vindt het werken met/vanuit een verklarende analyse nodig om haar werk goed te kunnen doen. Daarnaast staat het werken met een verklarende/brede analyse op steeds meer regionale/landelijk agenda’s. Denk aan de Samenwerkingsagenda, Wachttijdenaanpak, Hervormingsagenda, Toekomstscenario. Het weren met een verklarende analyse is daarmee niet alleen iets dat het Expertisenetwerk belangrijk vindt.

Aanmeldingen bij het RET gaan echter zelden gepaard met een goede analyse. Om dat te bevorderen zijn er RET-experts getraind die verklarende analyse kunnen maken. Zij zullen aanmelders ondersteunen bij het tot stand komen van een VA. Het Expertisenetwerk wil echter ook ‘de beweging naar voren’ stimuleren: dat aanmelders bij het RET zelf werken met een verklarende/brede analyse. Naast RET-experts zijn er ook zo’n 20 jeugdbeschermers en gedragswetenschappers van JBOV en WSG getraind m.n. omdat zij samen met de toegangen/lokale teams de grootste aanmelders bij het RET zijn. Het Expertisenetwerk gaat graag in gesprek over hoe de kwaliteit van de aanmeldingen te bevorderen.

Wat is het?

Onderstaande afbeelding laat zien dat de verklarende analyse geen losstaand instrument is, maar onderdeel uitmaakt van een proces waarvoor de gehele keten verantwoordelijk is. Belangrijk is helder te krijgen wie wat bijdraagt in dat proces en welke verbeteringen nodig zijn in het gehele proces. Een verklarende analyse is geen diagnose. Het gaat vooral om gezamenlijk (jeugdigen/ouders/hulpverleners) zicht krijgen op wat er aan de hand is/op de interactie; op het (h)erkennen van de situatie/erkennen van wat er aan de hand is. Het maken van een verklarende analyse is daarmee ook een manier om (opnieuw) met elkaar in gesprek te raken, verschillende perspectieven bij elkaar te brengen/meervoudig kijken.

Een verklarende analyse is een meestal schematisch weergegeven samenhang van de problemen van een jeugdige met daarin aanknopingspunten voor verbetering. De analyse is opgesteld op basis van een getoetste verklaring die gedeeld wordt door de jeugdige, de ouders en de hulpverleners. In de meeste vastgelopen hulpverleningstrajecten ontbreekt een verklarende analyse. Bij meervoudig complexe problematiek is een verklarende analyse cruciaal, omdat er dan vaak meerdere mechanismen op elkaar inspelen: een langdurige combinatie van sociaal-economische en psychosociale problemen (complexiteit), meerdere, chronische lichamelijke of psychische aandoeningen die elkaar negatief beïnvloeden (comorbiditeit) en eerdere hulpverlening die vaak niet tot een gewenst resultaat heeft geleid (effectiviteit). Met een verklarende analyse wil je de verschillende mechanismen verhelderen die op elkaar ingrijpen en op die manier werkzame factoren en/of aanknopingspunten ontdekken. Zo leidt de verklarende analyse tot een keuze van interventies die aansluiten bij de interactie-mechanismen die
de problematiek in stand houden. Gestandaardiseerde en geprotocolleerde behandelingen doen daar vaak geen aanspraak op en zijn gericht op zichtbaar klachtgedrag.

Wanneer maak je een verklarende analyse?

Een verklarende analyse maak je niet bij ieder vraagstuk. Bij preventie of lichte problemen kan een vraag-en klachtenanalyse voldoende zijn, bij enkelvoudige problematiek is een probleem-en klachtenanalyse voldoende. Een verklarende analyse maak je bij complexe vraagstukken waar

1. Eerder ingezette hulp niet effectief is gebleken
2. Verschillende vraagstukken tegelijkertijd spelen
3. Sprake is van comorbiditeit
4. Gedrag niet goed te plaatsen is.

De stap naar een verklarende analyse wordt vaak overgeslagen, men gaat dan van een probleem-en klachtenanalyse naar een oplossing/hulpaanbod. 

Wie maakt een verklarende analyse?

Iedereen draagt bij aan de totstandkoming van een verklarende analyse. De informatie uit de vraag-en krachtenanalyse en uit de probleem-en krachtenanalyse is nodig om tot een verklarende analyse te komen. De kwaliteit van een verklarende analyse is dus afhankelijk van de kwaliteit van de voorgaande analyses. Toegangen/lokale teams zullen, afhankelijk van hun opdracht/inrichting, het meest met een vraag/probleemanalyse bezig zijn en voor een kleine groep met een verklarende analyse. Bij het maken van een verklarende analyse is samenwerking met gedragswetenschappers belangrijk.